Orthodox-joodse Barbie en Ken
In de Londense orthodox-joodse gemeenschap kan je moeilijk buiten de lijntjes kleuren. Ronit uit Naomi Aldermans debuut ‘Ongehoorzaamheid’ doet het toch.
Kathy Mathys
Het valt niet mee om de zin van je bestaan te doorgronden in Hendon, de orthodox-joodse wijk in Noord-Londen. Het leven hangt er aaneen van dwingende wetten en pietluttige voorschriften. Wie er al te excentrieke ideeën op nahoudt, krijgt het nakijken. Dat ondervindt Ronit, die levendiger is en meer van vrouwen houdt dan het conservatieve Hendon lief is. In New York neemt rabbijnsdochter Ronit een baan als analist die haar zozeer in beslag neemt dat ze geen tijd heeft voor introspectie. Ronits moeder stierf toen het meisje vier was. Wanneer ook haar vader overlijdt, zoekt Ronit de koosjere kruidenierszaken en sombere woonkamers uit haar kindertijd opnieuw op. Haar jeugdliefde, Esti, is inmiddels getrouwd met David, de gedoodverfde opvolger van de rabbijn. Esti’s rigide geloof heeft haar zozeer verwrongen dat ze nauwelijks nog weet wat ze verlangt, tot wervelwind Ronit terugkeert.
Alderman haalt veel thema’s aan die ook aan bod komen in het pas verschenen ‘Klaaglied van een voorhuid’ van Shalom Auslander. De absurditeit van vele religieuze regels bijvoorbeeld, die Alderman beschrijft als ‘collectieve dwangneurose’. Toch trekt de schrijfster, die nog in Hendon woont, mildere conclusies dan Auslander. Ze beweert dat er ‘een ragfijn gebied bestaat waar gezond verstand en fundamentalistische godsdienst elkaar kruisen’. Hoe die schemerzone er volgens haar kan uitzien, lezen we aan het eind van ‘Ongehoorzaamheid’.
In Groot-Brittannië kreeg Alderman bijna niets dan lof voor haar roman die de Orange Award for New Writers won. ‘Ongehoorzaamheid’ is een heel meeslepend boek, waarvan elk hoofdstuk op een kleine cliffhanger eindigt. Alderman last Torapassages en joodse gebedsteksten in die meestal op een elegante manier aansluiten bij het verhaal. Je geeft echt om het lot van Esti, Ronit en David, drie aandoenlijke figuren gevangen in een problematische driehoeksverhouding. Vooral de broze, zoekende Esti blijft bij. Alderman laat op een aangrijpende manier zien hoe ze alle woorden die ertoe doen, heeft verbannen, niet alleen uit haar mond maar zelfs uit haar gedachten. Ook David is een interessant personage en zijn vergeefse liefde voor Esti is ontroerend. Ronit is een minder geslaagde creatie. Ze staat met één been in het chicklitgenre en dat maakt haar niet altijd even geloofwaardig. Op een etentje bij de kopstukken van Hendon gedraagt ze zich even bijdehands als Bridget Jones tussen gesettelde koppels. Toch slaat ze met sommige van haar Bridget-observaties de nagel op de kop. Zo beschrijft ze het verstikkende conformisme in Hendon met een treffend beeld: ‘Het zien van al die (…) vrouwen in hun keurige sjabbatkleren met perfect bijpassend hoofddeksel, elke vrouw keurig aan een man gekoppeld (…) als een orthodox-joodse Barbie, compleet met een orthodoxe Ken’.
Gelukkig is Alderman geen dolle razende en onderkent ze dat sommige aspecten van het judaïsme heel waardevol zijn. Zo laat ze de rabbijn terecht vertellen hoe ieder mens hele werelden in zich meedraagt. ‘Ongehoorzaamheid’ is een slim en beklijvend boek. Alleen jammer dat Ronnit dit veelbelovende debuut hier en daar onderuit haalt met haar spitse naaldhakken.
**
Naomi Alderman, Ongehoorzaamheid, vertaald door Auke Leistra, De Bezige Bij, Amsterdam,