John Updike, Rabbit, Run (1960)
John Updike schreef al meer dan twintig romans, een dozijn kortverhalencollecties en honderden essays en kritieken. Er zitten veel parels tussen, al verdient zijn output van de laatste tien jaar niet meer dan een zuinig beleefdheidsapplausje. ‘Villages’, bijvoorbeeld, een boek uit 2004, dist nog maar eens Updikes aloude obsessie met seks, dood en religie op. Geef ons dan maar liever de Updike van de Rabbit-reeks.
‘Wat ik zag door Rabbits ogen was interessanter dan wat ik zelf observeerde, al was het verschil soms minimaal, ‘ schreef Updike. In vier boeken volgde de schrijver het leven van Harry ‘Rabbit’ Angstrom, een Amerikaan uit de middenklasse, geboren in 1933. Elke aflevering verscheen bij het begin van een nieuw decennium. Deel één, ‘Rabbit, Run’, is uit 1960. Daarna volgden ‘Rabbit Redux’, ‘Rabbit Is Rich’ en ‘Rabbit At Rest’. De laatste twee wonnen de Pulitzer Prize. In 2001 verscheen nog een novelle, ‘Rabbit Remembered’. In delen twee, drie en vier schetst Updike Rabbits persoonlijke neuroses tegen de achtergrond van een veranderend Amerika. ‘Rabbit, Run’ is de minst politiek-sociale aflevering uit de reeks. Rabbit zit teveel opgesloten in zichzelf om oog te hebben voor de wereld rond hem. Hij begrijpt nauwelijks hoeveel schade hij aanricht in de levens van zijn vrouwen, laat staan dat hij zijn blik scherp kan stellen op het politieke klimaat in Amerika. Of zoals Ruth, een van de intelligentste personages in het boek, hem verwijtend toeroept: ‘Why don’t you look outside your own pretty skin once in a while?’
Rabbit dankt zijn bijnaam aan de zigzaggende manier waarop hij door het leven raast. Hij is een impulsieveling, die geen tijd heeft voor reflectie. Updike schreef in de tegenwoordige tijd waardoor het verhaal erg direct aandoet. Er is geen ruimte voor ellenlange bespiegelingen. Updike was aanvankelijk van plan om het boek de ondertitel ‘A Movie’ te geven, omdat het tempo van het verhaal hem erg filmisch leek. ‘Rabbit, Run’ speelt binnen drie maanden in 1959. Ooit was de zesentwintigjarige Rabbit een basketbalheld. Nu demonstreert hij keukenapparaten met bedenkelijke namen als MagiPeel Peeler. Zijn vrouw Janice is zwanger van hun tweede kind en zit dag in dag uit halfbeneveld door de alcohol naar series en tekenfilms te kijken. Rabbit besluit om de beklemming van hun eenkamerflat de rug toe te keren. Hij wil naar het Zuiden trekken maar geraakt niet veel verder dan het dorp aan de andere kant van de bergklif. Daar begint hij een affaire met Ruth, die als prostituee werkt. Hij komt ook oude bekenden uit zijn gloriedagen tegen, zoals zijn coach en een teamgenoot. Na een tijdje maken ook de barbezoeken met Ruth hem rusteloos en kijkt hij vol verveling toe hoe de alcohol onder zijn ribben verdampt. Het einde van ‘Rabbit, Run’ is open, maar Updike keert terug naar zijn favoriete personage in 1970.
‘Rabbit, Run’ opent als een road novel met een heel gedetailleerd beeld van een bezadigd, ingeslapen Amerika. De vrouwen zitten in het begin van het boek helemaal vast in hun jarenvijftigkeurslijf. Met haar beschaafde daiquiri in de hand lijkt zelfs Ruth weggelopen uit een reclame voor cake mix. In deel twee komen Ruth en Janice tot leven en heeft Updike aandacht voor hun kant van het verhaal. Updike onderkent de invloed van James Joyce op de lange, fijnzinnige gedachtestromen van de vrouwen in het boek. Rabbit is niet meteen een erg aimabel personage, al wordt hij er in de latere boeken wel sympathieker op. Updike zei dat lezers niet van hem moeten verwachten dat hij zijn personages beloont of straft. Hij onthoudt zich liever van morele oordelen. ‘Rabbit, Run’ is psychologisch nog steeds even meeslepend als bij publicatie. Tussen de lijnen krijg je een mooi beeld van het leven in de buitenwijken voor de woelige jaren 1960. Alfred Knopf wou het boek enkel publiceren als Updike de schaar zette in een paar seksueel expliciete taferelen. Vooral de grimmige scènes waarin Rabbit Ruth dwingt tot orale seks en zich opdringt aan de pas bevallen Janice waren destijds shockerend. De zeden veranderden snel en na verschijning van het werk van Henry Miller keek geen mens nog op van de beschroomde erotische scènes in ‘Rabbit, Run’. Dit stilistisch briljante portret van middelsteeds Amerika laat zich lezen als deel van de cyclus of als losstaande roman.
Kathy Mathys