Vrouwen bij de psychiater
Vrouwen maken twee keer zoveel kans om depressief te worden als mannen, 7 miljoen Amerikaanse vrouwen in de V.S. zijn klinisch depressief en ongeveer 15 procent van vrouwen met een zware depressie zal zelfmoord plegen. Het zijn deze gegevens die Lisa Appignanesi aanspoorden tot haar fascinerende geschiedenis, Mad Bad and Sad – A History of Women and the Mind Doctors From 1800 To the Present. Appignanesi vraagt zich af waarom vrouwen in de loop der tijden zoveel vaker dan mannen bestempeld werden als krankzinnig. Ze komt tot de conclusie dat niet de sekse van een persoon maar armoede een veel grotere risicofactor is voor psychische aandoeningen. Dat blijkt al uit de eerste case study, die over Mary Lamb, een 18de-eeuwse getalenteerde vrouw die haar moeder doodde in een vlaag van waanzin of radeloosheid. Lamb werd later beroemd omdat ze kinderboeken schreef, samen met haar broer Charles. De getalenteerde Mary kreeg als jonge vrouwen weinig kansen tot intellectuele ontplooiing. Ze diende dag en dag uit naaiwerk te verrichten. Ze gruwelde van die bezigheid en van de uitzichtloze armoede binnen het gezin.
Appignanesi brengt een overzicht van de evolutie in de psychiatrie en van de manier waarop dokters met vrouwelijke patiënten omgingen. Ze wisselt de theoretische hoofdstukken af met boeiende case studies. Sommige van de patiënten die ze beschrijft, zijn beroemde kunstenaars, Marilyn Monroe, Virginia Woolf, Sylvia Plath bijvoorbeeld. Appignanesi begint haar verhaal in het 18de-eeuwse Londen en in het revolutionaire Frankrijk. Philippe Pinel die tijdens de revolutie in instellingen in Parijs werkte, was de eerste dokter die echt tijd nam om met patiënten te praten over hun conditie. Daarvoor ketenden ‘dokters’ patiënten al te vaak vast en geloofde men in een brute, harde behandeling. Pinel vond ‘douceur’ en het vertrouwen van patiënten wezenlijk. In de vroege 19de eeuw verbeterde de situatie in heel wat instellingen. De uitbraak van de industriële revolutie leidde tot een bevolkingsexplosie en tot wantoestanden in de overbevolte instituten van de late 19de eeuw.
Dat zwangere of menstruerende vrouwen heel vatbaar waren voor psychische aandoeningen, geloofde men tot in de 20ste eeuw. In de 19de eeuw circuleerden daar de vreemdste theorieën over, bijvoorbeeld dat het bloed van een menstruerende vrouw naar haar hersenen steeg.
Appignanesi laat zien hoe er altijd al modeziektes zijn geweest. Tegenwoordig is Asperger Syndrome erg ‘in’. Vroeger was dat bijvoorbeeld hysterie. Vrouwen met heel uiteenlopende symptomen kregen het etiket ‘hysterisch’ opgeplakt.
Van Sigmund Freud tot Melanie Klein en Phyllis Greenacre: dit boek biedt een mooi overzicht van de grote namen uit de psychoanalyse en psychiatrie. Het accent ligt wel op Frankrijk en op de Angelsaksische wereld.
Kathy Mathys
Lisa Appignanesi, Mad Bad and Sad – A History of Women and the Mind Doctors From 1800 To the Present, Virago Press, 540 blz.